1. آیه (تحکیم پیوندهاي الهی و خانوادگی)
اشاره
الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ (فاسقان آنها
هستند که) پیمان خدا را پس از آن که محکم ساختند، میشکنند و پیوندهایی را که خدا دستور داده، برقرار سازند، قطع مینمایند
و در جهان فساد میکنند، اینها زیانکاران هستند. ( 27 / بقره)
شرح آیه از تفسیر نمونه
در این جا این سؤال پیش میآید که؛ پیمان، یک امر دوجانبه است، ما هرگز به خاطر نداریم که پیمانی با پروردگارمان درگذشته
در این زمینهها بسته باشیم. ولی با توجه به یک نکته، پاسخ این سؤال روشن میشود و آن این که؛ خداوند در عمق روح و باطن
سرشت انسان، شعور مخصوص و نیروهاي ویژهاي قرار داده که از طریق هدایت آن، میتواند راه راست را پیدا کند و از شیطان و
هواي نفس تبعیّت ننماید، به دعوت رهبران الهی پاسخ مثبت داده و خود را با آن هماهنگ سازند. قرآن از این فطرت مخصوص،
است نه تشریعی و قانونی، در آیات 60 و 61 سوره « پیمان تکوینی » تعبیر به عهد خدا و پیمان الهی میکند، در حقیقت این یک
أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ وَ أَنِ اعْبُدُونی هذا صِ راطٌ مُسْتَقیمٌ: اي فرزندان آدم، » : یس آمده
پیدا .« مگر از شما پیمان نگرفتم که شیطان را نپرستید که او دشمن آشکار شما است و مرا پرستش کنید که راه راست همین است
است که این آیه اشاره به همان فطرت توحید و خداشناسی و عشق به پیمودن راه تکامل است. شاهد دیگر براي این سخن، جملهاي
فَبَعَثَ فیهِمْ رُسُلَهُ وَ واتَرَ اِلَیْهِمْ اَنْبِیائَهُ لِیَسْتَاْدُوهُمْ میثاقَ فِطْرَتِه: » : است که در نخستین خطبه نهج البلاغه از امیر مؤمنان علی میخوانیم
به .« خداوند پیامبران خویش را یکی پس از دیگري به سوي مردم فرستاد تا از آنها بخواهند که به پیمان فطري خویش عمل کند
تعبیر روشنتر خدا هر موهبتی به انسان ارزانی (صفحه 10 ) میدارد، همراه آن عملاً پیمانی با زبان آفرینش از او میگیرد، به او
چشم میدهد، یعنی با این چشم، حقایق را ببین، گوش میدهد، یعنی صداي حقّ را بشنو … و به این ترتیب هرگاه انسان از آن چه
در درون فطرت او است، بهره نگیرد و یا از نیروهاي خداداد در مسیر خطا استفاده کند، پیمان خدا را شکسته است. آري فاسقان
آنها پیوندهایی » : همه یا قسمتی از این پیمانهاي فطري الهی را زیر پا میگذارند. سپس به دوّمین نشانه آنها اشاره کرده، میگوید
وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ). فاسقان پیوندهایی را که خدا دستور داده ) « را که خدا دستور داده، برقرار سازند، قطع میکنند
برقرار بماند، قطع میکنند، این پیوندها شامل پیوند خویشاوندي، پیوند دوستی، پیوندهاي اجتماعی، پیوند و ارتباط با رهبران الهی و
پیوند و رابطه با خدا است و به این ترتیب نباید معنی آیه را منحصر به قطع رَحِم و زیر پا گذاشتن رابطههاي خویشاوندي دانست.
وَ یُفْسِدُونَ فِی ) « آنها فساد در زمین میکنند » ؛ نشانه دیگر فاسقان، فساد در روي زمین است که در آخرین مرحله به آن اشاره شده
الْأَرْضِ). آنها که خدا را فراموش کرده و سر از اطاعت او بر تافتهاند و حتّی نسبت به خویشاوندان خود، رحم و شفقت ندارند، پیدا
است با دیگران چگونه معامله خواهند کرد؟ آنها در پی کامجویی و لذّتهاي خویش و منافع شخصی خود هستند، جامعه به هرجا
صفحه 58 از 391
کشیده شود، براي آنها فرق نمیکند، هدفشان بهره بیشتر و کامجویی افزونتر است و براي رسیدن به این هدف، از هیچ خلافی پروا
آنها همان » : ندارند، پیدا است که این طرز فکر و عمل چه فسادهایی در جامعه به وجود میآورد. قرآن مجید در پایان آیه میگوید
أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ). راستی چنین است؟ چه زیانی از این برتر که انسان همه سرمایههاي مادّي و معنوي خود ) « زیانکاران هستند
را که میتواند بزرگترین افتخارها و سعادتها را براي او بیافریند، در طریق فنا و نیستی و بدبختی و سیهروزي خود به کار برد؟
از حوزه اطاعت خداوند بیرون رفتهاند، چه سرنوشتی غیر از این میتوانند داشته باشند؟ اگرچه « فسق » کسانی که به مقتضاي مفهوم
آیه فوق از احترام به همه پیوندهاي الهی سخن میگفت، ولی بدون شک (صفحه 11 ) پیوند خویشاوندي، یک مصداق روشن آن
است. اسلام نسبت به صله رحم و کمک و حمایت و محبّت نسبت به خویشاوندان، اهمیّت فوقالعادهاي قائل شده است و قطع رحم
و بریدن رابطه از خویشان و بستگان را شدیدا نهی کرده است. اهمیّت صله رحم تا آن جا است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله
لاعْمارِ وَ اِنْ کانَ اَهْلُها غَیْرُ اَخْیارٍ: پیوند با خویشاوندان، شهرها را آباد میسازد و بر صِ لَۀُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیارَ وَ تَزیدُ فِی ا » : میفرماید
صِلْ رَحِمَکَ وَ لَوْ بِشَرْبَۀٍ » : 1) در سخنان امام صادق میخوانیم ) .« عمرها میافزاید، هر چند انجام دهندگان آن، از نیکان هم نباشند
لاذي عَنْها: پیوند خویشاوندي خویش را حتی با جرعهاي از آب، محکم کن و بهترین راه مِنْ ماءٍ وَ اَفْضَلُ ما یُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کَفُّ ا
(2) .« براي خدمت به آنان این است که (لااقل) از تو آزار و مزاحمتی نبینند
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنی آدَمَ أَنْ » : است؛ و عهد خدا نیز سفارش و فرمان اوست. قرآن میفرماید « پیمان » و « قرارداد » به مفهوم « عَهْد »
به معناي پیمان « میثاق ؟…» ( 3) (هان اي فرزندان آدم! مگر با شما پیمان نبسته بودم که شیطان را نپرستید …) « لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ
به « اَمْر » . گرفته شده است « جدا کردن دو چیز از یکدیگر » به معناي « قَطْع » از واژه « یَقْطَعُونَ » . استواري است که مورد اطمینان باشد
« پیوند میان دو چیز » گرفته شده و به معناي « وَصْل » از « یُوصَل » . مفهوم فرمانی است که فرد برتر و عالی رتبه به فروتر صادر میکند
است. خداي جهان آفرین پس از معرفی « زیان » و « نابودي » و به معناي « خُسْران » مأخوذ از « خاسِرُونَ » .« فَصْ ل » است، بر خلاف
- گناهکاران، به ترسیم ویژگیهاي زشت آنان میپردازد و روشن میسازد که یکی از خصلتهاي منفی آنان، پیمانشکنی ***** 1
الَّذینَ » : 3. سوره یس، آیه 60 . (صفحه 12 ) است . جلد 1، صفحه 514 ، « سفینۀُ الْبِحار » -2 . جلد 1، صفحه 514 ، « سفینۀ البحار »
در اینکه مقصود از این پیمان چیست، دیدگاهها متفاوت است: 1. بعضی بر آنند که منظور از پیمان خدا، … .« یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ
همین شعور، وجدان و فطرت توحیدگرایانه است. آنان در پرتو این نعمتهاي خدا داده، همه دلایل و برهانهاي توحیدگرایی و عدل
خدا و رسالت پیامبران و اعجاز آنان را که سندِ صداقت آنان است، مینگرند و درمییابند؛ امّا به همه پشت پا میزنند و حق را
نمیپذیرند. 2. برخی گفتهاند منظور از عهد خدا، دستورات و هشدارهایی است که خداوند از طریق پیامآوران خویش به سوي
مردم فرستاده است؛ و منظور از شکستن عهد خدا، نادیده گرفتن دستورات و هشدارهاي اوست. 3. طبري صاحب تفسیر معروف
طبري میگوید: منظور از شکنندگان عهد خدا، کافران اهل کتابند؛ و عهد خدا با آنان، همان واقعیّتی است که در کتابهایشان
امّا آنان با شناخت آن پیامبر، عهد خود را با خدا شکستند و ؛ « به رسالت آخرین و برترین پیامبر خدا ایمان آورند » آمده، یعنی اینکه
آن را با بهایی ناچیز مبادله کردند. 4 و آخرین دیدگاه اینکه منظور، پیمانی است که خدا از فرزندان آدم، آنگاه که در پشت پدر
اصلی خویش بودند، گرفت. که البتّه این اعتقاد، ضعیف به نظر میرسد؛ زیرا انسان چگونه میتواند به عهد و پیمانی که در
در « وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَل » ؟ خاطرش نیست و جز از طریق آیات و روایات و یا داستانها از آن خبر ندارد، پایبند باشد
بیان آنچه پیمان شکنان به پیوند با آن فرمان یافته بودند، امّا آنها را گسستند، نظرهایی ارائه شده است: 1. پیوند با پیامبر و پیروان او؛
2. صله رحم و پیوند دوستانه با نزدیکان؛ 3. پیوستگی به پیامآوران و کتابهاي آسمانی و ایمان به همه آنان و کتابهایشان؛ 4. پیوند
صفحه 59 از 391
5. پیوند با خوبان و دوستان خدا و گسستن از ظالمان و دشمنان خدا؛ که در میان همه ( عملی میان گفتار و عملکرد؛ (صفحه 13
و در زمین به تباهی میپردازند تباهی و فساد « وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ » . دیدگاهها، این سخن جامعتر و بهتر به نظر میرسد
. گناهکاران، به یکی از این سه نظریه تفسیر شده است: 1. دعوت به کفر و بیداد؛ 2. راهزنی و ایجاد هرج و مرج و ناامنی؛ 3
آنانند که خود زیانکارند و به سان کسانی هستند که « أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ » . عهدشکنی؛ که به باور ما، همه اینها را شامل میشود
سرمایه وجود خویش را از کف دادهاند. ابن عبّاس میگوید: در قرآن شریف هر جا که ضرر و زیان به کافران و مشرکان و منافقان
نسبت داده شده، منظور زیان معنوي است؛ و آنجا که به توحیدگرایان نسبت داده شده، منظور زیان مادّي و این جهانی است.